Zeyti̇nyağı Kültürü

Zeytinyağı, zeytin ağacının meyvesinden geleneksel işlikler ya da modern yağhanelerde ezme, sıkma, ayrıştırma yöntemleriyle elde edilen ve Anadolu’da çok yönlü kullanımıyla geçmişten günümüze kadar gelen bitkisel bir yağdır.
Zeytin ağacı (Olea europaea), zeytingiller (Oleaceae) familyasından, meyvesi yenen, Akdeniz iklimine özgü bir ağaç türüdür. Sık dallı, yayvan tepeli, dökülen yaprakların yerine yenisi çıktığı için yaz-kış yapraklıdır. 15 metre boya ulaşabilir, 1000 yaşına kadar yaşayabilir. Araştırmalarda 3000 yaşında zeytin ağaçları olduğu da tespit edilmiştir.
Zeytin, zeytin ağacının bahar ayı sonlarına doğru yaprakları arasında açan çiçeklerin meyveye durması sonucunda önce yeşil, olgunlaştıktan sonra mor ya da siyahımsı renk alan sert çekirdekli meyvesidir.
Zeytincilik, Türkiye’de Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri dışındaki tüm bölgelerde yapılır. Muğla’nın da Merkez dâhil çiftçilik yapan bütün köylerinde yetiştirilir.  Herkesin zeytinliği olmasa bile bahçesi olan çoğu evin bir-iki tane zeytin ağacı vardır. Zeytinyağı da hemen her ailenin evinden eksik etmediği bir ürün olarak hem kulanım açısından hem de üretim açısından yaygınlık gösterir.
Zeytinin varlığı, insanların tarımla uğraşmaya başladığı dönemden daha öncesine aittir. Hatta zeytin yetiştiriciliğinin ilk insanlarla birlikte başladığı kabul edilmekte ve zeytinin, insanlık tarihindeki önemine tüm kutsal kitaplarda, yaradılış ve kuruluş efsanelerinde yer verilmektedir. Arkeolojik buluntular ve neolitik çağa ait kanıtlar erken dönem hakkında, yazılı kaynaklar da Bronz çağ gibi daha geç dönem hakkında bilgiler vermektedir.
Bulunan eski bir zeytinyağı işliği İzmir' in Urla ilçesi yakınlarındaki antik Klazomenai kentinde olup M.Ö. 6. yüzyıla aittir. Anadolu’da Urla Liman Tepe ve Milas Pilavtepe’de Bronz Çağa ait, Kilikia, Lykia, Karya ve Klazomenai, Gerga, Alinda, Alabanda, Labraunda, Iasos-Mylasa arasındaki bölgenin; Kızılağaç, Aspat ve çevresinde, Turgutreis, Pedesa gibi yerleşim alanlarında Antik Çağa tarihlenen zeytinyağı işlikleri tespit edilmiştir.
Karya uygarlığı döneminde bölgenin iç kesiminde daha çok ev tipine yönelik küçük ölçekli, kıyı kesiminde ise Marmaris’teki Elle ve Erlek koylarında, Knidos ve Halikarnassos gibi merkezlerde ihracata yönelik üretim yapıldığı anlaşılmıştır.
Arkeolojik kalıntılara göre, zeytin yetiştiriciliği Anadolu’da 6000 yıl önce başlamış ilk ıslah ve kültür çalışmaları da Samiler tarafından yapılmıştır.
Zeytin, Akdeniz uygarlığının sembolü gibidir. Yapılan araştırmalar, Akdeniz’de kurulan bütün uygarlıklarda önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.
Zeytin tarih boyunca hem önemli bir besin ve ticaret maddesi olmuş hem de efsanelere, mitolojilere, dinlere, sanata yansımış, kutsal kitaplarda ve Kuran-ı Kerim’de yer almış, ışık, kutsanma, arınma, sağlık, spor ve güzellik aracı olarak kullanılmıştır.
Gerek mitolojilerde, büyük dinlerde gerekse eski uygarlıklarda olsun çok yönlü kullanım alanı olan zeytinin önemi günümüzde de devam etmektedir.